Multiple sclerose betekent een meervoudig of verspreide verharding met
onregelmatig verdeelde en verharde vaatjes of haartjes in de hersenen. Vooral
jonge mensen worden tussen twintig en veertig jaar (en soms ook daarna) door
deze sluipende kwaal getroffen. Na korte of lange periode volgt gedeeltelijke
of volledige verlamming en bij verdere voortschrijding volgt de dood. Bij
natuurvolken (en landen rond de evenaar) komt MS nagenoeg niet voor, omdat hun
voeding weinig of geen gluten bevat. MS is een erfelijke degeneratieve aandoening
van het centraal zenuwstelsel. Zowel het lichaam als de hersenen hebben
behoefte aan meer onverzadigde vetten. Vitamine E remt o.a. de oxidatie van
onverzadigde vetten. Het losmaken van de aanhechtingspieren aan de (cervicale)
nekwervel geven gunstige effecten te zien, in het bijzonder aan de derde
nekwervel.
In de medische literatuur
wordt MS omschreven als een chronische neurologische aandoening. In het
centraal zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg) treedt namelijk verlies en
aftakeling op van het myelinestofje.
Wat is myeline?
Dat is een wit stofje die de
zenuwbanen beschermt met een isolatielaagje. Wanneer bepaalde delen van de zenuwbanen
ontstoken raken of gedeeltelijk aftakelen, vormen zich daar verharde plekken
(littekens) en deze verstoren de zenuwimpulsen (geleiding) van de hersenen naar
de spieren en de zenuwen.
Wat kunnen de
gevolgen zijn?
De verschijnselen kunnen divers
zijn. Men moet vaker naar het toilet, dus meer plassen. Dit komt doordat de
blaas en de nieren en de bijbehorende meridiaan niet optimaal wordt gevoed door
het zenuwstelsel wat resulteren kan tot urineweginfecties. De blaas kan immers
niet optimaal geledigd worden door de slapte van de blaasspieren en dikwijls
dus moeilijkheden bij het plassen.
Ook komen slikklachten voor,
slapte van bepaalde spierdelen of onwillekeurige bewegingen. Er ontstaan soms
perioden met oogstoornissen, dove plekken in het lichaam, een gevoel van op
watten te lopen, evenwichtstoornissen, aanvallen van duizeligheid, dubbelzien
en krachtsvermindering van één der ledematen.
MS-diagnostiek
Multiple sclerose kent duizend gezichten. Als iemand door
deze ziekte is getroffen en de diagnose hoort, dan stort zijn hele wereld in.
Opeens wordt hij een ‘zieke’ en ziet alleen nog maar ‘de onheelbare’ met
invaliditeit en een rolstoel in het vooruitzicht, veel in bed liggen en het
einde van al zijn toekomstige plannen. Soms verzwijgen artsen de juiste
diagnose of omschrijven deze als hersenontsteking. De patiënt ervaart niet altijd
direct wat hem mankeert. Moeheid, lichamelijke zwakte en vage klachten maken
hem in dit kader sowieso al wantrouwend. Ervaart ‘de zieke’ toevallig de
diagnose MS via derden, dan is het vertrouwen van de MS-lijdende al nog meer
geschaad en dit bedrukt hem. Onzekerheid, angst en hopeloosheid achtervolgen
hem.
Een studente, een meisje van nog maar twintig jaar heeft
net een studiejaar achter zich met veel stress. Het was haar al opgevallen, dat
ze de laatste tijd zo wazig zag. De oogarts zei: ‘Je bent overwerkt!’ Ze gaat
dan drie weken met vakantie en dan gaat het weer veel beter. Vier jaar later
merkt ze plotseling aan haar rechter arm een verminderde kracht. Ze laat zomaar
een kopje of potlood vallen. De knoopjes van haar kleding kan ze niet meer dicht
doen. Een vage zwakte met een doof gevoel in haar hand. De neuroloog stelt de
diagnose ‘encephalomyelitis disseminata’, maar dat krijgt ze niet te horen.
Zelf gelooft ze een bepaalde vorm van migraine te hebben. Ze krijgt een
cortisonkuur en de symptomen verdwijnen weer langzaam. Dan blijft ze twee jaar
klachtenvrij. Terug van een vakantie uit het voormalige Joegoslavië klaagt ze
weer over wazig zien, onzeker lopen en nu voor het eerst ook vaker plassen. Een
nieuwe cortisonkuur helpt niet. Haar benen worden dikker, ze krijgt
etterpuistjes op de rug en borst. Ze wordt depressief. Dat is een neveneffect
van de cortisonkuur, die haar te zeer belasten.
De diagnose is dan gesteld: ‘ontsteking van het centrale
zenuwstelsel’. Op meerdere multiple verstrooid liggende plekjes van de hersenen
en van het ruggenmerg treden ontstekinghaarden op. Deze trekken zich weer terug
of blijven als ruwe littekens (sclerose) achter. Vergelijk de zenuwen met een
elektrische kabel voorzien van een isoleerlaag als markeergrens (myeline). Deze
dienen de prikkels verder te lijden in de zenuwgeleiding. Tienduizenden mensen
lijden aan deze kwaal. Het is een ziekte van het centrale zenuwstelsel, dat de
hersenen en het ruggenmerg aantast. Het lichaam valt zijn eigen zenuwstelsel
aan en kan onherstelbare schade aanrichten. Veel voorkomende symptomen zijn een
wazig zicht, zwakte in de ledematen en een doof tintelend gevoel.
De oorzaken kunnen vele zijn.
Het kan gaan om een auto-immuunziekte en anderzijds ook om een insluipende
virusziekte die in het verleden werd opgelopen. De MS-patiënt kan eveneens
belast zijn met een divers aan toxinen en een verkeerd voedingsgedrag zoals
overmatig koffiegebruik, cola, kaneel, kleur-en smaakstoffen (smaakversterkers)
in voedingsproducten (de kleurstof in kaas en vanillevla). Een veelvuldig
gebruik van bepaalde medicijnen (o.a. paracetamol of diclofinac) kan mogelijk
een verkeerde invloed hebben op het immuunsysteem. Veel chocoladegebruik
(vierde verslavende wereldproduct!), amandelspijs, marsepein, ontbijtkoek,
tomatenketchup, drop, wijn en alcohol kunnen op den duur aanleiding zijn voor
voedselintolerantie.
Elke MS-patiënt heeft zwakke
plekken. De arts/genezer dient te letten op de volgende criteria: hoe staat het
er voor met de bloedstatus, wat is gecheckt? Belangrijk is de vitamine B6- en
de B12-gehalte, schildklierfunctie, IGM, IgA, IgG en igE. Verder dient het
selenium- en zinkgehalte nader onderzocht te worden. Er kan een verborgen
ziekelijke afwijking aanwezig zijn, dat alleen door een specifiek
bloedonderzoek kan worden vastgesteld. Hoe staat het er voor met de mineralen,
sporenelementen, aminozuren, enzymen, co-enzymen en het eiwitprofiel? Ook dient
de pH-waarde van het bloed, ontlasting en urine gecontroleerd worden in verband
met het evenwicht van zuren en basen. Het interne milieu kan ook verstoord
zijn. Een algemene balansverstoring kan ontstaan door allerlei factoren.
Daarom dient de arts/genezer
te letten op het woonklimaat en de werkomstandigheden. De geschiedenis van een
MS-patiënt dient nauwkeurig gevolgd te worden vanaf diens geboorte tot de
laatste actuele gegevens. Waarin heeft bijvoorbeeld de MS-patiënt gedurende
zijn leven al zijn voedsel gekookt? Aluminiumpannen zijn uit den boze! Dit
veroorzaakt een langzaam opbouwende vergiftiging in het lichaam, ook in de
hersenen. Het stofje myeline is erg gevoelig voor dit lichte metaal. Aluminium
verstoort de geleiding en dit kan de plaats innemen van de zogenaamde
kalium-ionen. Het gevolg is dat de impulsgeleiding dan extra wordt verstoord.
Er dient ook goed gelet te worden op het gebit van een MS patiënt.
Als hij nog veel amalgaam in
zijn kiezen heeft dan dient hij dit zo spoedig mogelijk te verwijderen.
Belangrijk is om de patiënt goed te begeleiden met ontgiftende kuren. Het kwik
uit amalgaamvullingen wordt jammer genoeg nog te veel onderschat. Alle zware
metalen in het lichaam, zoals lood, cadmium, palladium, molybdeen, titanium en
pesticiden, mogen in het lichaam niet worden aangetroffen. Een mineraalanalyse
van het hoofdhaar kan misschien daarover uitsluitsel geven. Belangrijk is een
volwaardig voedingsgedrag. Langdurig en negatieve stress of overmatige
lichamelijke inspanning kan aanleiding geven tot vergiftiging en verstoring in
het afweersysteem. Overmatig zuivelgebruik belasten de darmslijmvliezen
(verstopping van de mucosa of de darmvlokken!).
Verder kunnen chronische
ontstekingen (infectiehaarden) belasten samen met een te veel aan
röntgenstraling, elektromagnetische straling, tv-straling, computerbeeldschermstraling,
te veel bellen met een mobiele telefoon, voedsel uit een magnetron,
aardstraling en te weinig beweging. Stralingen belasten op den duur het
immuunsysteem. Gaat men veel op reis, dan ontkomt men er niet aan zich te laten
inenten. Toch doen zulke ‘toxinen’ vroeg of laat een beroep op de immuniteit.
Malariatabletten vragen overigens veel energie van het lichaam. MS-ziekte kan
door veel factoren in de hand gewerkt worden.
Wat mag bij multiple sclerose gegeten worden?
Niet elke MS-patiënt
kan door een glutenvrij dieet genezen worden. Daarnaast is begeleidende
therapie nodig zoals therapie aan de rug, therapie voor voetbaden en
mineralensuppletie in combinatie met B-complex. De sterkte van de B-vitamine is
afhankelijk van de gradatie van de aandoening. Vaak blijkt een glutenvrij-dieet
een gunstige invloed te hebben op uiteenlopende hersenaandoeningen zoals bij
schizofrenie en glaucoom. Het glutendieet is wetenschappelijk bewezen!
Lees
altijd de etiketten alvorens geconserveerde levensmiddelen te kopen.
Natuurlijke levensmiddelen hebben de voorkeur. Als geconserveerd voedsel
gegeten wil worden, wees er dan zeker van dat het geen chemische ingrediënten
bevat. Dit geldt vooral voor mayonaise, ketchup en sausen.
Multiple Sclerosedieet naar het idee
van prof. Roger MacDougall
Goede eetgewoontes
bedwingen ziektes en dit gaat nog vlotter door de juiste hoeveelheden vitamines
en mineralen toe te voegen. Een programma dat het lichaam aanzet om nieuwe
cellen op te bouwen en gevolgen van degeneratie te voorkomen. Een
gedegenereerde kwaal kan op een aantal manieren worden aangepakt:
Wat te vermijden
bij multiple sclerose?
ZETMEEL
SUIKERS
VETTEN
DRANKEN
Gluten is een mengsel van een plantaardige, eiwitachtige
kleefstof met aanzwellende eigenschappen, dat in de meeste granen voorkomt als
tarwe, rogge, gerst, haver en zelfs maïs. De bakeigenschappen van deze
graansoorten hangen weer af van het glutengehalte en dit bepaalt de vastheid
van het deeg. Volgens Birchner Benner is gluten, dat dus in tarwemeel of in
roggemeel voorkomt, ziekteverwekkend. Daarbij ontstaat gemakkelijk spruw
(aften) en bij volwassenen coeliakie (ziekte van Herter).
In Nederland is aangetoond, dat de opname van verkeerde
vetten nog meer belemmerd kan worden door de schadelijke inwerking van de
enkelvoudige eiwitten zoals gliadinen en gluteninen uit tarwe en rogge. Als
zulke eiwitten uit de voeding geweerd worden, dan blijken er meer
oververzadigde vetzuren te worden opgenomen, terwijl de koolhydraten normaal verteerd
en opgenomen worden. Gluten heeft bij veel mensen een nadelige invloed op de
spijsvertering vanwege de langdurige overconsumptie.
Het coeliakiedieet is met het MS-dieet vergelijkbaar.
Coeliakie (spruw) ontstaat doordat tarwe-eiwitten in voeding niet kan worden
gesplitst. Als babyvoeding gebonden wordt met bloem en brood, kan dit op den
duur coeliakie veroorzaken. Vooral kinderen krijgen gebrek aan eetlust en hun
gewicht loopt terug. Ze worden humeurig, prikkelbaar en huilen veel. De
ontlasting wordt waterdun (soms ook obstipatie). Vaak wordt het opgemerkt na
een kinkhoest en is er meestal rachitis aanwezig (ledematen en romp, die sterk
vermageren); het hoofd krijgt een plompe indruk. De haren worden dor met
haaruitval. De huid wordt droog en rimpelig. Kinderen krijgen dikwijls last van
een luchtweginfectie. De buik is sterk opgezet, de buikspieren zijn slap, de
lever is vergroot en de gewrichtsbanden worden hypotonisch. De ontlasting
kleeft aan de closetpot. Vaak zijn er onverteerbare voedselbestanddelen. Als de
ontlasting stinkt, is er sprake van rotting door nog niet verteerbare aanwezige
eiwitten. Als de ontlasting schuimt, komt dit door het overschot aan
koolhydraten. Vroeger behandelde men diarree uitsluitend met een
vleesbouillonsoep, bananen en melk, maar daarin zitten tarwe-eiwitten. Het
glutendieet kan ook voorgeschreven worden bij diarree waarbij de ontlasting
kwalijk riekt en schuimt.
Bij dit
dieet moet de opmerking gemaakt worden dat glutenvrije bloem en andere
fabrieksproducten, die tot dit dieet behoren, waardeloos en zelfs ongezond
zijn. Gebruik bij diarree en MS zo veel mogelijk maïs (wat eigenlijk geen graan
is!), volle rijst en gierst. Als bindmiddel kan men een rauw geraspte aardappel
gebruiken of vers gemalen volle rijst. Geen brood dus. Versgekiemde tarwe kan
wel gegeten worden, daar het kiemen de gluten ongevaarlijk maakt. Foute
voedingsproducten zijn: wit brood, koekjes en snoepjes van wit meel en witte
suiker, dood gekookt middageten, geglansde rijst zonder zilvervlies,
kunstmestgroenten uit blik, gefilterde koffie, margarine, patates frites,
papieren? zoutjes, jam en pudding, die uit bind-, kleur- en smaakmiddelen
bestaan.
Volwaardige
voeding is het belangrijkste geneesmiddel en kan ziekte in veel gevallen tot
stilstand brengen. En indien de ziekte nog niet te ver is voortgeschreden, kan
ze dan zelfs nog worden genezen. Een Glutenvrij dieet is niet helemaal
glutenvrij, maar wel geheel vrij van gedenatureerde zetmelen. De granen moeten
steeds biologisch verbouwd en vrij van kunstmest, ontsmettingsmiddelen,
pesticiden of chemicaliën zijn. De korrels moeten met zo veel water aangevuld
worden dat ze net bedekt zijn op een lauwe plaats. In de ochtend en avond de
granen met een zeef onder de kraan afspoelen met vers water. Na 2-3 etmalen
zijn deze ontkiemd. De korrel is dan zachter en zoeter doordat het
reservezetmeel deels in een natuurlijke suiker is omgezet. (goed fijnkauwen)
De
groente moet voor twee derde uit wortelgewas bestaan: rode biet, peen,
rammenas, schorseneer, selderijknol, pastinaak en koolraap. Zuiver geteelde
biologische groenten worden vlak voor het gebruik schoongeborsteld en
afgespoeld (niet schillen!) en vervolgens fijn geraspt in een smakelijke
combinatie met een derde deel bladgroente, ook rauw. Daarbij een aanmaaksaus
van reformolie, zelfgemaakte kwark van goede rauwe melk, ui en verse kruiden.
Of van citroensap, room en andere? kruiden. Voorzichtig met citroenen; deze
komen uit de gaskamers en worden te onrijp geplukt. Stengelknollen zoals
topinamboer (aardpeer) en aardappelen kunnen ook geraspt (rauw) gebruikt
worden. Kwark dient men zelf te bereiden. De zuivel moet afkomstig zijn van
koeien die in een natuurlijke wei vol wilde kruiden grazen en vrij is van
kunstmest en vergiften. In de winter moet dit vee in een loopstal verblijven,
waar zij naar behoefte naar buiten kunnen lopen. De melk moet rauw gebruikt
worden. De enige vetten die gebruikt worden, zijn koudgeperste plantaardige
oliën, roomboter en room van gezond vee. De eieren dienen van vrij lopende
kippen afkomstig te zijn, die alleen met natuurlijk voedsel zoals groenteafval,
onkruid, wormen e.d. en wat biologisch graan gevoed worden. Het enige zoetmiddel
is honing, liefst uit de raat gegeten of uitgelekt en onverhit. Rozijnen van
ongezwavelde en onbespoten wijnstokken. Het ontbijt uit bijvoorbeeld gekiemde
graankorrels en geweekte graanvlokken of eigen gist- en glutenvrij
volkorenbrood met roomboter, honing en wat melk. Verse vruchten met honing en
citroensap. Het middagmaal met twee eetlepels gekiemde graankorrels en geweekte
rozijnen en vers gemalen noten. Ook zelfgemaakte kwark met verse vruchten van
het seizoen. De avondmaaltijd bestaat bijvoorbeeld uit een rauwkostschotel met
aanmaaksaus, waarbij glutenvrij brood met roomboter of kwark met karwijzaad
(kummel) en wat melk genuttigd kan worden.
Het
spreekt vanzelf dat het brood steeds glutenvrij is. Wees nogmaals voorzichtig
met citroen en melk. Kwark, graan, eiwit en zetmeel bij voorkeur niet tijdens
één maaltijd geven. Het belangrijkste medicijn tegen MS is koper (cuprum) en in
homeopathische verdunning wrijven wij MS-patiënten vooral de rug ermee in. (in
een achtvorm!). Koper zit trouwens ook in rode klaverbloem (als kruidenthee).
Het kruid is rijk aan koper en is zeer versterkend voor de psyche en de
zenuwen. Alleen al het inademen van dit kruid op vruchtbare grond werkt
genezend en opvrolijkend. Bij de natuurvolken komt MS niet voor en mede daarom
ziet de natuurgeneeskunde deze kwaal als een erfelijke en degeneratieve
aandoening van het centrale zenuwstelsel, veroorzaakt door een onjuiste
levenswijze en vooral bij koude en vochtige omstandigheden.
Menutips bij multiple
sclerose
Voorbeeld ontbijt
1
- vruchtensap, cornflakes, taptemelk, thee of koffie;
2
– vers fruit, cornflakes met fijngehakte noten en rozijnen, liga, biscuits met
honing;
3
– lever, niertjes, ei, tomaat, glutenvrij brood, wat ruwe suiker, marmelade.
Voorbeeld
middageten of avondeten
1
– heldere soep, mager lamsvlees, geroosterde aardappelen, groente naar keus;
2
– vruchtensap, kip, aardappelen, erwten of een andere groente;
3
– gekookte of gebakken rijst met cornedbeef en kerriesaus of een Chinese
schotel;
4
– meloen, rundvlees, aardappelen, sla of andere groente.
Voorbeeld dessert
1
– vers fruit of verse vruchtensalade, glutenvrije cake;
2
– rijstevla met honing of gezoet met Barbados suiker;
3
– kwark en glutenvrije koekjes;
4
– vruchtensalade van gedroogd fruit (appels, abrikozen, peren of pruimen. (was
de vruchten twee keer af!)
Doe het dessert in een ovenvaste schotel met
deksel. Giet eerst kokend water over de vruchten; daarna deksel erop. Laat dit 36
uur staan alvorens op te dienen. NIET KOKEN! De meeste levensmiddelen zijn
verkrijgbaar in biologische winkels en reformwinkels waar bijvoorbeeld ruwe
honing, olie en margarine van zonnebloemzaad, olie en margarine van
saffloerzaad, cafeïnevrije koffie, Biotta en andere merken volop verkrijgbaar
zijn. Ook ongezoete vruchtensappen, afgeroomde melkpoeder, zeezout, keukenzout,
natuurlijke yoghurt zonder suiker, melksuiker, rijstebloem, maïsmeel,
sojabonen, meel van sojabonen, fructose en verse groente.
De beste
voeding
Dat zijn groentes, fruit, rijst en eventueel
aardappelen. Darmgevoelige personen verdragen moeilijk voedingsstoffen, waarin
gluten is verwerkt. Tarwemeel, roggemeel, gerstemeel en alle daarvan
vervaardigde producten zijn niet zo goed voor de darm. Het Westerse is niet
meer in overeenstemming met het natuurlijke voedingspatroon van de mens. Een te
veel verbruik van glutenhoudend voedsel zoals brood, koek, gebak en meelspijzen
zal op den duur zijn tol eisen en schade berokkenen aan het lichaamsweefsel.
Een glutenvrij dieet is de belangrijkste schakel bij MS.
Aanvullende vitamines
en mineralen bij multiple sclerose
Om het MS-dieet aan te vullen moet er
dagelijks en met regelmaat de juiste hoeveelheden vitaminen en mineralen
ingenomen worden, die een aantal zeer belangrijke functies uitoefenen. Roger
was er vast van overtuigd dat zulke voedingsstoffen als bouwstoffen dienen en
in het geval van MS de mergscheden van het zenuwgestel herstellen en het
vitamine B-tekort, waaraan alle MS-patiënten lijden, aanvullen. Ataxia
(disoriëntatie) wordt veroorzaakt door een tekort aan pantothenisch zuur.
MS-lijders hebben in het lichaam en in de hersenen een tekort aan onverzadigde
vetten – vandaar de nadruk op de vetzuren in zaadolie en andere soorten. Om de
oxidatie van onverzadigde vetten te voorkomen is vitamine E nodig. Het recept dat
Roger aanbeval, bevat vitamine B1, B2, B3, B6 en B12, C, E,
calciumpantothenaat, lecithine, magnesiumcarbonaat, foliumzuur en
calciumgluconaat.
·
Het is belangrijk dat op
het gewicht wordt gelet. MS is oorspronkelijk een kwestie van een
onevenwichtige spijsvertering. Metabolisme is de totale uitkomst van chemische
veranderingen (opbouwend en afbrekend) die in levende cellen plaatsvinden en
invloed hebben op de gezondheid.
·
De volgende opmerkingen zijn bestemd voor
diegenen die willen afvallen totdat een gewenst gewicht is bereikt: gebruik
geen zuivelproducten en dierlijk vet. Eet peulvruchten, snijbonen,
sperziebonen, witte bonen in tomatensaus. Gebruik tapioca en sago die met
bewerkte taptemelk en Barbados suiker zijn vervaardigd. Eet aardappelen in de schil,
geroosterd of gestoomd. Sojabonen in blik, meel van sojabonen om soep en jus te
binden en olie van sojabonen zijn voedzame levensmiddelen. Spinazie helpt om de
spieren te versterken. Eet met mate (of helemaal niet!) vlees van wild (ree,
konijn of haas en gevogelte). Ook lever, nieren en pens. Geen vleessoorten
zoals varkensvlees, kalfsvlees of steak. Lamsvlees is met mate toegestaan.
·
Natuurlijke bruine rijst
bevat tien keer zo veel mineralen als geraffineerde of witte rijst. Koffie kan voor
veel mensen schadelijk zijn. De nieren moeten extra hard werken om de coffeïne
te verwijderen en de maag de overtollige gebrande koffiezuren. De nieren moeten
extra hard werken om de coffeïne te verwijderen en de maag moet de overtollige
gebrande koffiezuren verwerken. Nicotine kan bij het roken ziektes veroorzaken;
het is een groot vergif, dat het lichaam niet ontziet. De eerste sigaret gaf
waarschijnlijk hoofdpijn of een misselijk gevoel. Nicotine prikkelt de zenuwen.
Te veel alcohol is eveneens een vergif. Een beetje tafelwijn is opwekkend. De
gezondheid zal vooruitgaan als van sterke drank en bier afgezien wordt.
Gebakken voedsel is het zwaarste te verteren.
·
Eet voedsel zo vers
mogelijk zoals rauwe groente met fijn gesneden kool, rauw geraspte wortelen en
bieten. Iedere dag vers fruit, dit geeft levende enzymen die de spijsvertering
bevorderen. Vruchten- en groentesappen zijn een uitstekende ‘vloeibare
maaltijd’, maar altijd met mate. Deze worden overal ter wereld in klinieken
gebruikt. Natuurlijke (ongezoete) sappen geven extra vitamine C. Een regelmatig
bad met zeezout helpt mee om de circulatie te stimuleren en afvalproducten uit
het lichaam af te scheiden. Frisse lucht is een gave der natuur. Ga zo veel
mogelijk naar buiten naar een beboste of heuvelige streek en blijf regelmatig
wandelen. Bomen nemen carbondioxide in zich op, het afvalproduct van het
menselijk lichaam. Bomen geven verse zuurstof af.
UpToDate 2024-2025